Alışveriş Bağımlılığı 

Emsalsiz bir sosyal ve teknolojik mutasyon çağında yaşıyoruz. Bizi çevreleyen bu değişim de kaygı ve belirsizlik yaratıyor. Tüm bu süreçte bireyler çeşitli başa çıkma yöntemlerine başvuruyor. Bu başa çıkma yöntemlerinden bazıları işlevsel iken bazıları da işlevsel olmayan başa çıkma yöntemleri olarak karşımıza çıkmaktadır. Genel olarak bağımlılık ve bağımlılık davranışları işlevsel olmayan başa çıkma bağlamında değerlendirilebilir. Bu yazımda sizlere alışveriş bağımlılığının nedenleri, etkileri ve bununla mücadele etmenin bazı püf noktalarını vereceğim. Ancak öncelikle alışveriş bağımlılığının ne olduğundan kısaca bahsedeyim.

Alışveriş bağımlılığı diğer bir adıyla kompülsüf (zorlantılı) satın alma, satın alma arzusu ve dürtüsü açısından yoğun olma, satın alma davranışını kontrol edememe ya da az edebilme, sürekli alışverişi düşünme, planlama ve gerçekleştirme davranışına sahip olma durumudur. Alışveriş bağımlılığı tanı kriterleri kitabına göre de kişilik bozukluğunun bir boyutu olarak tanımlanmaktadır.

 Alışveriş bağımlılarını normal tüketicilerden, koleksiyonerlerden ve istifçilerden ayıran önemli bir özellik, satın alınan ürünler yerine satın alma sürecine odaklanmalarıdır.  Çünkü alışveriş bağımlılığında  satın alınan eşyalar genellikle kullanılmaz. Yakın tarihli bir çalışma yetişkin Amerikalıların %5’inin bu zorlanmadan etkilendiğini ortaya koymaktadır.

Peki ama neden alışveriş bağımlısı oluyoruz? Bu sadece bizden kaynaklı mı?

Alışveriş bağımlılığına bireyi yönlendiren faktörler çok farklı düzeyde çeşitlilik göstermektedir. Bunlar kişisel olabileceği gibi (benlik inançları, özsaygı, özgüven vb.) toplumsal da (değişen ekonomik koşullar, refah düzeyi vb) olabilir. Şimdi bu faktörleri kısaca açıklayalım.

·         Bireyin benlik inancaları: Benlik kavramı, kişinin kişilik özellikleri, becerileri, fiziksel yönleri, değerleri, amaçları ve sosyal rolleri ile ilgilidir. Benlikle ilgili inançlar olumlu olabileceği gibi (şu anki halimizden memnun olmamız) olumsuz da (şu anki halimizden memnun olmamamız) olabilir. Ancak her iki durumda da bireyin benlik inancı şu anki davranışlarının yanı sıra gelecekteki davranışlarını da etkilemektedir. Özellikle yapılan araştırmalar benlik saygısı düşük olan yani kendinden memnun olmayan insanların bu memnuniyeti giderme amacıyla daha fazla alışveriş yapıp bağımlı hale geldiğini göstermektedir. Bunun yanında kişinin sahip olduğu özgüven de bireyin satın alma davranışlarını etkilemektedir. Sürekli kendini başkalarıyla kıyaslayan, kendini diğerlerinden daha aşağıda gören kişiler de daha çok alışveriş yapmaktadır. Maalesef popüler kültür de alışverişi bir yarış haline getirdiği için  bireylerin daha fazla alışveriş yapmasına neden olmaktadır. 

·         Ruhsal bozukluklar: Yapılan araştırmalar sağlıklı ruh haline sahip olmama durumunun bireyleri daha fazla alışveriş yapmaya ittiğini göstermektedir. Örneğin çok fazla internet kullanıp kendilerini soyutlayan bireyler daha fazla çevrimiçi alışveriş sitelerini kullanmaktadır. Bunun yanında hayatında sorun olup kendini güvende hissetmeyen bireyler sorunlarından kaçmak için de alışveriş yapmayı tercih etmektedir. Bu onları rahatlatmaktadır ancak bu rahatlama geçicidir ve ardından kaygıda artış olur.

·         Dış Faktörler: Özellikle son yıllarda çevrimiçi alışverişin geleneksel alışverişin yerini alması ve yaygınlaşması, internet sitelerinin kullanım kolaylığı, teşvik edici bildirimler, daha fazla ürün almaya iterek bireyi daha fazla alışveriş yapmaya itmektedir.

                                                       Peki alışveriş bağımlısı olmamak için neler yapılabilir?

Alışveriş bağımlılığı için sağlıklı bir benlik algısı ve özgüven sahibi olma en temel koruyucu faktördür. Bunların yanında;

·         İnsanın sıkıntılarını paylaşabileceği bir yakının olması,

·         Ekonomik açıdan geçinebilecek gelirinin olması,

·         Yaşamında ulaşmak istediği bir hedefi olması,

·         Tutumlu olup para biriktirmesi,

·         İnternet kullanımını amaçlı ve sınırlı tutabilmesi,

·         İnternet sitelerindeki uyarıcı ve cezbedici unsurlara karşı durabilmesi,

·         Bireyin gerektiğinde psikolojik yardım araması koruyucu faktörler arasında sayılabilir.

BDT (Bilişsel Davranışçı Terapi) alışveriş bağımlılığı tedavisinde etkilidir. Tedavi, özellikle sorunlu satın alma davranışını kesintiye uğratmayı ve kontrol etmeyi, sağlıklı satın alma davranışları oluşturmayı, uyumsuz düşünceleri ve alışveriş ve satın alma ile ilgili olumsuz duyguları yeniden yapılandırmayı ve sağlıklı başa çıkma becerilerini geliştirmeyi amaçlamaktadır.

Burada size yardımcı olacağını düşündüğüm bir Öz yapılandırma Programının Adımlarını göstermek istiyorum. 

                                                                                           Öz Yapılandırma Programı

Öz-Yapılandırma programında ilk adım değiştirilmek istenen davranışı belirlemek, açık, net ve somut olarak tarif edebilmektir. İkinci adım temel verileri toplamaktır. Burada hedef davranışın ne zaman başladığını,  ne zaman arttığını ve bununun birey üzerindeki etkileri belirlenir. Örneğin aşırı alışveriş yapmanız eşinizle ne gibi sorunlar yaşamanıza neden oldu? Ya da bütçenizde ne gibi sorunlar ortaya çıktı? 3. Adım programı planlayıp sizin için işe yarar pekiştireçlerin olumlu ve yararlı davranışınızın tekrarını sağlamak için gerekli unsurların belirlenmesidir. 4.Adım programı yürütme ve değerlendirme sürecidir. Program içtenlikle yürütülmeli, programa uyulmalı ve gözlemlenen değişimler düzgün bir şekilde kaydedilip değerlendirilmelidir. Son olarak hedef davranışa ulaşınca program sonlandırılmalıdır

Her konuda olduğu gibi bağımlılık konusunda da kendimizi bilgilerle donatarak bağımlılıkla mücadelede bizlerde yerimizi alabiliriz. Yaşamda sorunlar varsa mutlaka onların da çözümü vardır. Yeter ki siz bir probleminiz olduğunu kabul edin ve yardım arayın.

Eğer sizlerde alışveriş bağımlısı olduğunuzu düşünüyorsanız http://www.batem34.com/test6.asp adresinden testi çözerek hangi seviyede olduğunuzu görebilir ve bir uzmanda yardım alabilirsiniz.